Het Museum Dr.Guislain in Gent is een uniek project. De activiteiten die er plaatshebben helpen de nog steeds bestaande vooroordelen rond psychiatrie te doorbreken. De op deze site door Leo Wolfs besproken tentoonstelling “Ziek. Tussen lichaam en geest” (http://www.indymedia.be/nl/node/25611) heeft een historisch karakter. Ze leert veel over de moeizame evolutie naar de psychiatrische inzichten van vandaag.

“Geest” en tijdgeest

Nog altijd spreekt men over geesteszieken. Mensen met een ziekte van de geest bestaan echter niet. De “geest” is fictie. Het gaat om “hersenzieken”. De titel van de tentoonstelling is niet misleidend, ze gaat vooral over het verleden. Tot ver in de twintigste eeuw werd getracht de geest te genezen. Ook de psychiatrie werd uiteraard beïnvloedt door de tijdgeest. Door de stand van de medische wetenschap en de politieke context. Religie en allerlei afgeleide occulte theorieën oefenden een grote invloed uit. Ondermeer op twee “goden” van de Geestelijke Gezondheidszorg: Freud (1856-1939) en Jung (1875-1961). (http://www.skepsis.nl/jung.html ).

Beide heren hadden een rijke fantasie die uiterst zelden door wetenschappelijk onderzoek ondersteund werd. Zij werkten volledig op het terrein van de “geest” en ontwikkelden therapieën als de nu bekritiseerde psychoanalyse (Freud) en het speculatieve “collectief onderbewuste” (Jung). Beiden vervalsten onderzoeksresultaten en namen een loopje met de deontologie van de arts,vooral Freud. Hij zou nu voor de Orde van geneesheren gedaagd worden. Beïnvloedt door de actualiteit en heersende stromingen stond Jung dicht bij het nazisme en antisemitisme. Wat hij na WOII trachtte weg te moffelen.

Freud en Jung waren figuren van hun tijd. Alhoewel de zuiver wetenschappelijke,proefondervindelijk te bewijzen, methode vol op aanwezig was,kozen beiden voor niet wetenschappelijke duistere wegen. De ideeën over het puur wetenschappelijk dialectisch materialisme van ondermeer Karl Marx (1818-1883) waren reeds lang gepubliceerd. Einstein (1879-1955) ontwikkelde zijn relativiteitstheorieën. Zelfs het ontstaan van de quantumfysica maakten ze mee. Beide charlatans waren in hun tijd al reactionair en betwist,maar ze vandaag nog ernstig nemen getuigt van grote kortzichtigheid. Wel hebben ze hun plaats in een tentoonstelling als “Ziek. Tussen lichaam en geest”,als curiosum.

Dualisme en loodgieterij

Eind 19° en begin vorige eeuw waren talloze occulte sekten actief, zoals deze van Madame Blawatsky en haar “geheime leer”. Ook de ultra conservatieve katholieke kerk bevond zich op een hoogtepunt als duistere machtsfactor. In de psychiatrie heerste de terreur van het “dualisme”,nog steeds aanwezig en uitgedrukt in het woord “geesteszieke”, een ziekte van de geest die los staat van het lichaam,lichaam en geest als van elkaar gescheiden. Een bijzonder vies element uit deze periode is Rudolf Steiner (1861-1925) van de bekende “Steiner scholen” . Hij was duidelijk een racist en anti semiet wiens opvattingen nog steeds in de pedagogie van die scholen verborgen zit. Zijn occulte en metafysische theorieën brachten hem dicht bij de Bloed en Bodem ideologie en de verheerlijking van het arische ras van de latere nazi’s. Uiteraard maakte ook hij een duidelijk onderscheid tussen lichaam en geest. ( http://www.stelling.nl/simpos/steiner.htm).

Dit dualisme,een religieuze opvatting die politiek uitgebuit werd,wordt in de moderne psychiatrie grotendeels verworpen. Ook in de catalogus bij de tentoonstelling in Guislain wordt daar op ingegaan. Velen zullen het ondraaglijk vinden,maar de mens en alle leven is “slechts” door computersystemen (neurologie) gestuurde loodgieterij (biologie). Wij evolueerden van uit één celligen over miljarden jaren tot de huidige complexe structuren.

Zuiver lichamelijk,fysisch,zonder dat daar een “geest” bij te pas komt. Al onze herinneringen,ervaringen,kennis,emoties,daden…zijn het product van de hersenen,materialistisch. Niet een of ander sturende God ligt aan de basis van dit proces,maar een lange geduldige en bijwijlen chaotische evolutie die blijft duren,zoals de bewezen evolutie theorie van Darwin aantoont. De creationisten,de “herboren christenen” zoals Busch en zijn neocons zijn een gevaar voor de mensheid. Met de ene hand doden ze miljoenen onschuldige in Irak en de wereld, met de andere smeken ze hun God om vergeving. Tot welke perverse,hypocriete gevolgen een scheiding tussen lichaam en geest kan leiden is hier duidelijk.

Een “kakmachine”

Nog onverdraaglijker zal de wetenschappelijke opvatting klinken dat het na de dood afgelopen is en er geen sprake is van een “geest” die ergens zou blijven voortleven. Allerlei bijzondere ervaringen, zoals bijna dood, uittredingen,slaapverlammingen zijn helemaal niet bijzonder. Ongeveer twintig procent van de wereldbevolking kent ze en dat is te merken aan religies,iconografie,mythische verhalen en andere door de wetten van de evolutieleer gekenmerkte culturele overervingen. (Cultureel evoluerende “memen”, in samenhang met de fysische “genen”). Deze “buitenzintuiglijke” ervaringen blijken uit onderzoek in de laatste jaren weinig sensationele fysische,neurologische oorzaken te hebben. Wat niet belet dat ze een grote invloed kunnen hebben. Zelf ervaar ik regelmatig deze fenomenen maar zocht nooit naar metafysische,parapsychologische verklaringen. Recente wetenschappelijke doorbraken geven me gelijk,ondermeer in het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA). Het gaat niet om “zielen” of “geesten”,maar om neuro biologisch verklaarbare, processen die veelal met een kortstondig “defect” te maken hebben. Ook epilepsie werd in de Middeleeuwen opgevat als een aanval van de duivel.

In Gent zijn ontroerende culturele en artistieke uitingen te zien van patiënten die langs deze weg hun lijden trachten uit te drukken. Want neurologische problemen in het brein kunnen tot ondraaglijke pijn leiden en tot zelfmoord. “Ar brut” wordt minder snel bij het grof vuil gezet,maar gekoesterd en getoond. De grens tussen “echte kunst” en die van patiënten is miniem. Een voorbeeld van “officiële” avant garde kunst die de idee van het levend lichaam,ook dat van de mens,als veredelde loodgieterij illustreert zijn de “kakmachines” van de Belg Wim Delvoue. (“Cloaca”),ontstaan tussen 2000 en 2004.(http://www.cloaca.be/machines.htm ). Een bijzonder artistiek icoon.

Psychiatrische problemen hebben dus niets met “de geest” te maken,die onbestaande is. Het gaat grosso modo om neurologische biologische processen,hoofdzakelijk in de hersenen + de uitlokkende factoren die in de omgeving bestaan. Hersenletsels na een ongeval,tumoren,aangeboren afwijkingen zijn duidelijk fysische oorzaken. En geen geestelijke. De vele mensen die ondermeer aan ernstige depressies kunnen lijden,zoals ikzelf (bi-polair),riskeren neuro-biologische defecten in de hersenen die grotendeels in gang gezet worden door bvb. stres op het werk,slechte gezinstoestand,stresserende omgevingsfactoren en dan een afglijden naar een depressie. Ik ben aldus zeven keer in een ziekenhuis opgenomen om er telkens weer hersteld uit te komen. Erfelijkheid speelt een rol. Een psychiatrische afdeling is trouwens geen hel van zotten,maar een warm en beschermend milieu waar vooral de verpleegkundigen dag en nacht klaar staan. Waar de gesprekken met mede patiënten een bron van wijsheid betekenen,waardoor sommige patiënten zich gaan ontwikkelen tot echte ervaringsdeskundige professionelen op hun terrein.

“God als misvatting”

De voorbije decennia is de kennis over het functioneren van de hersenen sterk toegenomen. En het inzicht dat met medicijnen veel hersteld kan worden. Zij die het gebruik van “pillen” willens nillens uit de wereld willen helpen zijn niet goed bij hun hoofd. Overdaad schaadt,maar een evenwichtig en op het individu gericht gebruik is prima. Samen met gedragstherapieën die leren stres te vermijden en een aangepast leven te leiden. De “geest” is niet ziek,de functie van het brein hapert. Onze computer moet hersteld worden en dat kan in veel gevallen. Zoals ook het hart en de maag te repareren zijn. De tentoonstelling in Gent mag dan ook beschouwd worden als een afsluiter van een niet helemaal verdwenen verleden dat gedomineerd werd door het duale denken.

Dit duale denken ( lichaam-geest) is een religieuze uitvinding. Ik heb alle respect voor de mensen die gelovig zijn,maar niet voor hun achterlijke religies. Mag het? Als atheïst sluit ik me aan bij de agressieve toon van Richard Dawkins. ( http://www.nieuwamsterdam.nl/godalsmisvatting ).

In “God als misvatting” maakt Dawkins brandhout van religies,vooral het katholicisme. Een frisse wind tussen het gezemel dat de new age voortbracht. Een duidelijke stellingname tegen een van uit Rome geleide moordmachine die met haar perverse sado machochistische filosofie miljarden mensen ziek maakt en doodt. Arm Vlaanderen, dat een pater Damiaan als “de grootste” ziet.

Dawkins zegt in “God als misvatting” ( Nieuw Amsterdam Uitgevers - 2006) :”Een dualist maakt een fundamenteel onderscheid tussen materie en verstand. Een monist echter gelooft dat het verstand een manifestatie van materie is – van het materiaal waarvan de hersenen of misschien computers zijn gemaakt – en dat het denken niet los van de materie kan bestaan. Een dualist ziet het verstand als een soort onstoffelijke geest die het lichaam bewoont en acht het daarom voorstelbaar dat het verstand het lichaam zou kunnen verlaten om elders voort te bestaan. Dualisten zijn gauw geneigd om geesteszieken te beschouwen als mensen die “bezeten zijn door duivels” en zien die duivels als geesten die tijdelijk in het lichaam vertoeven en “uitgedreven” kunnen worden. Bij de minste of geringste gelegenheid personifiëren dualisten levenloze fysieke voorwerpen en zien ze zelfs geesten en demonen in watervallen en wolken”.

De eenheidsworst aan de macht

De psychoanalyse door Freud op poten gezet is niets meer dan een dure,élitaire,langdurige vorm van geactualiseerde “duiveluitdrijving”. Voor veel minder geld zal een goed gesprek aan de toog van je stamcafé een beter resultaat opleveren. Een levend sociaal netwerk in de wijk,met de buren,de postbode en de bakker is een gezond alternatief voor psychische problemen.

“Ziek. Tussen lichaam en geest” is de boeiende samenvatting van een historische periode. De psycholoog Paul Bloom,door Dawkins geciteerd, zegt “dat religie een nevenproduct” is in de Darwinistische evolutie en wijst er op “dat kinderen van nature geneigd zijn tot een dualistische opvatting over de werking van het verstand”. Voor Bloom is religie een bijproduct van een dergelijk instinctief dualisme dat zin had in een oerverleden en dat we nu als resultaat van de voortschrijdende evolutie langzaam van ons afschudden. Deze vooruitgang gaat gepaard met conflicten. Slechts een beperkt deel van de mensheid aanvaard reeds als vanzelfsprekend dat er geen sprake is van een “geest”,dat de dood het logische einde is samen met alle biologische functies.

Lijden veroorzaakt door neuro biologische defecten is steeds beter behandelbaar en dat lijden kan uit de wereld kan geholpen worden. Zoals Leo Wolfs in zijn verslag zegt is elke diagnose ook nog eens cultureel bepaald. Wat gisteren waanzin heette, is nu creativiteit. Een geflipte massamoordenaar als Hitler werd vereerd, een kleine moordenaar gehaat. Homoseksualiteit is in België aanvaard, in Iran wordt men er voor opgehangen. Psychiatrie heeft zeer veel te maken met neuro biologische factoren en de stres die ziekte kunnen uitlokken. Psychiatrie heeft evenveel te maken met de in een bepaalde periode in een bepaald territorium overheersende politieke en culturele normen en waarden. Gemanipuleerde psychiatrie is nog steeds het gedroomde politieke wapen om mensen met “afwijkend gedrag” buiten spel te zetten. Ook in België, waar steeds meer wetten en reglementen ingevoerd worden tegen niet gedefinieerde “overlast”. Nu reeds worden zij die “anders” zijn en leven in Antwerpen door “overlastambtenaren” willekeurig van straat geplukt en beboet. En “het beste moet nog komen”… De “war on terror” en de “war on drugs” zijn dekmantels om de massa klein,angstig en bruikbaar te houden. Deze samenleving wordt beheerst door de manie om te lijken op opgedrongen modellen. Deze zogenaamde “vrije” maatschappij is er een van uniformiteit waar in alle afwijkend gedrag – zoals het dragen van een hoofddoek -afgestraft wordt. De eenheidsworst triomfeert,wordt gecontroleerd en vindt dat normaal.

De auteur Naomi Klein werd bekend met haar boek “No Logo”. In haar nieuwe “De Shock Doctrine – De opkomst van het rampenkapitalisme” (De Geus – 2007) beschrijft ze hoe “shocks” worden toegepast op landen en mensen. Ze vertrekt van “het martellaboratorium van Ewen Cameron (een psychiater in de jaren vijftig), de CIA en het maniakale streven de menselijke geest te vernietigen en te reconstrueren”. Deze experimenten hadden werkelijk plaats in de USA en vormen nog steeds de basis voor de door de Amerikanen toegepaste marteltechnieken. Irak is een voorbeeld van de shockdoctrine op het niveau van een land,het pogen “schoon te vegen” met bombardementen en er de “democratie te reconstrueren”,de “vrije markt” à la de econoom van het wilde kapitalisme Milton Friedman. (http://www.degeus.nl/auteurs /klein/home.htm ).

Subversieve “gekken”

“Big Brother” is in België overal aanwezig met talloze camera’s,met de BOM (Bijzondere Opsporing Methodes), met de GAS (Gemeentelijke Administratieve Sancties) en de BIN (Buurt Informatie Netwerken,spionage organisaties van burgers met de politie). Satellieten volgen alles en iedereen. Elke “abnormale” handeling wordt gesignaleerd. Zelfs de doorsnee GGZ (Geestelijke Gezondheidszorg) en heel wat psychiaters trachten patiënten te “normaliseren” in functie van het arbeidsproces en de “normale maatschappij”. Medicatie is heilzaam indien verstandig gebruikt. Ze werkt vernietigend indien als legale drug misbruikt om de mensen suf en onderdanig te maken. Om het dodende schift werk aan de lopende band vol te houden in naam van huisje, tuintje, vrouwtje. Om een relatie te ondergaan die al lang dood is.

Zolang “gekken” manu militari verhindert worden hun intelligente, conflictueuze rol te spelen als subversieve ondermijner van de normen en waarden,is er geen sprake van een vrije samenleving. Het democratisch gehalte van een maatschappij wordt gemeten aan de rechten van haar minderheden. “Gekken”, wees trots op jezelf en laat je niet doen.