|
Een echt Hades |
 |
Een echt Hades in Lublin, in 't Engels, Frans en
Russisch:
... kunst of zaken wat je ook doet, in Hades ben je altijd goed |
|
En dan was het hoog tijd om uit
te zien naar een restaurant waarbij het ons, in de stromende regen nu de
plaats terug te vinden waar we gisteren langsgekomen waren. En dat was Hades, een echte onderwereld in gewelfde kelders,
kleurrijk, met ingemaakte groentepotten, en kasten vol glaswerk,
schilderijen en verzorgd meubilair, met als bloem- en groentetuin
uitgeruste vensterramen, met swingende en rockende muziek uit de 50-ger en
60-ger jaren (Peggy Sue, Sweet nothing ...) om 14h 30 in de namiddag, alleen, maar in een oergezellige
omgeving. Voor 30 Zloty weliswaar (8 €) een gerecht op z'n Lublins, met
groetenbuffet ŕ volonté en gekookte aardappels die nog naar aardappelen
smaken. Dat is ook een ervaring, hoe meer je naar het Oosten gaat, hoe
lekkerder de melkproducten en hoe smakelijker de aardappelen. Na nog een
Café Latte was ik alles bijeen een beetje opgedroogd en fietste ik, nu
langs de studentenwijken, en -restaurants, terug naar het hostel, na
tevergeefs gezocht te hebben naar een joods herinneringsmonument "van de
klok", me aangegeven door de Museumhistorieker, dat zich achter de
Katholieke Universiteit van Lublin zou bevinden. Daar heb ik echter alleen
een levensgrote evocatie in brons gevonden van een belangrijke prof van
deze universiteit die Wotila in de armen valt bij hun eerste ontmoeting na
z'n verkiezing tot paus.
De Lipowa straat of 'Lindenstrasse' onder oorlog
Bij onze dagelijkse check-up op het internet van plaatsen en kennis
die we in de dag opgedaan hebben toch weer iets verrassends en actueel
gevonden. Honderd meter van de plaats waar ik in het Hades ben afgedaald
(tussen de Chopina en de Okopowastraat), ligt de Lipowastraat, de
Lindenstrasse in het Duits, waar in de oorlog een kamp gevestigd was met
een geschiedenis van veel bloed en tranen. Van daaruit werd ondermeer de
arbeidskracht geleverd om bv het Majdanek kamp op te bouwen. Op
www.deathcamps.org/lublin/lipowa_nl.html van de onuitputtelijke
website met vele Nederlandstalige artikels, wordt verslag gedaan van een
briefkaartje dat van daaruit is verstuurd en waarna de gehele geschiedenis
van dat kamp uit de doeken gedaan wordt. Maar als besluit staat het
volgende te lezen: Recent (december 2005) is begonnen met de bouw van
een groot vermaakscentrum op de plaats van het vroegere straatkamp, het
Plaza Centers Lublin (waarin vermoedelijk restaurants, bioscopen, winkels,
etc. worden gevestigd). Dit project kan de
overblijfselen (betonnen funderingen en een stukje muur van een barak)
verwoesten van het voormalige kamp waar zoveel mensen werden vermoord. Met
daaronder een plannetje van 1943: |
 |
|
Voortgaande op het toeristische kaartje met
alle gedenktekens in Lublin dat we vandaag van de toeristische dienst van
Lublin kregen kunnen we het kaartje van 1943 updaten, de Duitse
straatnamen werden intussen vervangen door de Poolse:
 |
|
|
|
Het
Lipowa-camp anno 2009?
Zoals gevreesd werd is het
Lublin-Plaza project gerealiseerd en is minstens op de toeristische en
gedachteniskaartjes geen spoort van het Lipowa-kamp terug te vinden. De
overblijfselen zijn allicht verdwenen. Ben er, zonder van het bestaan
af te weten, met de fiets al enkele malen langs gereden en aan elke
gedenkplaat stop ik. Lublin heeft zo te zien een dubbel gevoel bij het
onderhoud van gedachtenis, herinnering en conservering van essentiële
onderdelen van een geschiedenis waarin zij een grotere rol gespeeld hebben
dan zij publiek willen ten toon spreiden. Ook hier wordt het verleden
ingehaald door het heden zonder dat men het verleden nog laat kennen en
dus het heden niet meer kan begrijpen. |
|
|
3de verslag - 14 juni 2009
Beeld van
de "Aktion Reinhard" in volle omvang
Beslzyche
Zamosc en Rosa Luxemburg
Szczezeszyn
Józefów
Tomaszów Lubelski
Belzec of het "drie weken" gezegde
|
 |
|
Foto genomen op de tentoonstelling in Belzec |
|
Beeld van
de "Aktion Reinhard" in z'n volle omvang
Overzicht van het
General-Gouvernement (Polen in WO-II) en Galicië (huidig Oekraďne) met de
'afvoerrichting' van de joods bevolking naar elk van de drie speciaal voor
hen gebouwde vergassings- en vernietigingscentra Belzec (onderaan),
Sobibor (Midden) en Treblinka (boven), waarbij honderden steden, dorpen en
gemeenten voorwerp waren van systematisch uitdrijving, willekeurige moord
en massa-executies van de joodse bevolking. Gans deze opzet werd in
hoofdzaak tussen maart 1942 en mei 1943 doorgevoerd waarna de kampen zelf
werden vernietigd en slecht enkelingen overleefden. Deze uitgekiende,
georchestreerde en minutieus uitgevoerde moordactie kreeg de naam "Aktion
Reinhard" als eerbetoon aan de bedenker ervan die ondermeer ook de
Wannsee-conferentie had bijeengeroepen die besloot tot de uitroeiing van
alle Europese joden. Reinhard Heidrich werd doelwit van een aanval van het
uit Engeland per vliegtuig gedropte Tsjechische verzet die er als een van
de weinigen in slaagden een SS-topman aan te vallen. Reinhard Heidrich
overleed een week later aan z'n verwondingen - Lidice, het dorp van de
aanslag werd volledig met de grond gelijk gemaakt en de meeste inwoners
geëxecuteerd - Zoals op het plannetje te zien is was Auschwitz niet
betrokken in "Aktion Reinhard", die hoofdzakelijk op de Poolse en
Galicische joden gericht was. Auschwitz diende, in de Duitse plannen,
vooral te functioneren voor de vernietiging van de West-Europese joden
maar werd ook het eindstation voor de 437.000 Hongaarse joden, die tot
1944 respijt kregen door toedoen van de collaborerende Hongaarse regering.
Maar zoals in Frankrijk onder Petain, en in België voor de 'Belgische'
joden, werd in 1944, zelfs met de nederlaag in het verschiet, verder werk
gemaakt van de uitroeiing van alle joden. Intussen was dat lot al bezegeld
voor de meeste Poolse joden half 1943. In maart 1942 was nog 80% van de 3
miljoen Poolse joden levend, en 20% vermoord. Een jaar later waren deze
percentages omgekeerd, zo staat te lezen in het Belzec-museum. |
|
|
|
Beslzyche
Bewolkt maar geen regen, zo
zag het er uit toen we aan ons hostel vertrokken, na een grote portie
Kefir, een echt wel subliem melkproduct. Maar tegen we in Lublin stad
aankwamen was
de regen van de partij. Er stond evenwel een minibus op het voorziene uur gereed en hopend op
meer zon in het Oosten zetten wij ons op weg naar Belzec, een voor ons
onmogelijk in het Pools uit te spreken naam, 'Belzec' zoals je het voor je
ziet begrijpt niemand het, de l doorstreept, de z met een accent en de c
die nooit als k mag uitgesproken worden, Beslzyche, komt in de buurt denk
ik. Maar eerst naar Tomaszów Lubelski op 120 km, eindstation van
de minibus. Na een uurtje gedut te hebben het infoboekje ter hand
genomen over "Van Lublin tot Belzec,
sporen van joodse aanwezigheid en de holocaust in het Zuid-Oostelijke deel
van de Lublin regio", want dat was nu juist wel de rit de we aan het
doen waren. En daarmee werden we meteen wakker. We geven hier een
overzicht van enkele steden en gemeenten en de geschiedenis van de joodse
aanwezigheid.
Zamosc, een stadje op 50 km
van Belzec ontstond in de 16de eeuw. In 1588 kwamen er de eerste joden
toe, meestal Sephardics van Turkije, Venetië, Vlaanderen en Holland. Zij
kregen van het stadsbestuur vrijheid van handelen. Later waren de Ashkenazi joden in de meerderheid en in de 18de eeuw werd Zamosc een
belangrijk joods centrum van Haskalah met bekende rabbi's en de eerste
schrijvers in het Jiddisch. In een geassimileerde familie van handelaars
en industriëlen werd Rosa Luxemburg geboren, "een sociaal-democratische
activiste, meer erkend in Duitsland dan in haar geboorteland Polen" zo
merkt de brochure fijntjes op. (Van deze info stond ik enigszins
versteld, door de geboortestad rijden van Rosa Luxemburg, ik ondervond het als een
eer en een hommage aan haar, met de gedachte aan de pijn die de
latere loop van de geschiedenis ook voor haar zou gehad hebben, en die zij
niet heeft kunnen keren, nvdr). Vóór de 2de wereldoorlog leefden er ongeveer 12.500
joden in Zamosc of 43,4% van de toenmalige bevolking. 80% van de lokale
handel was joods en meer dan de helft van de industrie. Joodse politieke
partijen en verenigingen bloeiden en er was een joodse middelbare school
en een joodse krant. In september 1939 was er de inval van de Duitsers en
daarna voor twee weken van de Sovjetsoldaten die werden begroet als
bevrijders. Maar begin oktober verlieten de Sovjets de stad samen met 5.000
joden, "meestal politieke actieve jongeren, niet noodzakelijk medestanders
van het communisme" vermeld de brochure. Daarna werd Zamosc bevolkt door uitgedreven joden uit
west-Polen. In mei 1941 werden getto's in de stad opgericht met erbarmelijke
leefcondities. In de loop van 1942 verbleven er 10.000 joden in Zamosc.
Vanaf maart 1942 was Zamosc getuige van de joodse transporten van Lublin
naar Belzec. De eerste zuiveringsactie in Zamosc gebeurde in april 1942
wanneer 2.500 joden naar Belzec werden gevoerd. Lejb Wolsztajn, een 13
jarig kind, slaagde er in vanuit Belzec naar Zamosc terug te keren en te
vertellen wat hij gezien had van de vernietiging en de dood van de joden
en deed verslag aan de Judenrat. (In het Belzec-museum meenden
wij te begrijpen dat de judenrat hem niet geloofde en dat Lejb later zelf
bij een volgend transport wer meegenomen en in Belzec werd vermoord, nvdr).
Na deze eerste deportatie kwamen
2.800 Tsjechische en Duitse joden naar Zamosc, dat een transitpunt werd
naar Belzec. Opeenvolgend waren er in mei en augustus 1942 deportaties
vanuit Zamosc. De "eindopruiming" in Zamosc gebeurde tussen 16 en 18
oktober 1942. Van overblijfselen van het eens zo rijke joodse leven is
amper sprake. Het grootste deel van het joodse kerkhof is nu ingenomen
door een wagenpark en een kledingzaak, zo besluit het verslag, maar de opstapkade van de
duizenden gedeporteerde joden is hier nog intact.
In Szczezeszyn kwamen de eerste joden toe in de 16de eeuw die een synagoge
konden bouwen. Gedurende de Khmelnytsky opstand half de 16de eeuw en
daarna door de Kozakken
overval (1700) werd de synagoge vernield en vele joden vermoord. Terug opgebouwd na de 'Overstromingen" was
de synagoge in gebruik
tot de Nazis ze in brand staken in 1940. Voor de oorlog woonden er 3.500
joden in Szczebrzeszyn of 40% van de bevolking. Het was gelegen naast de
spoorweg naar Belzec en haar inwoners waren vlug bekend met het lot van de
joden, dat ook hen wachtte in augustus en oktober 1942. 2.000 joden werden
naar Belzec getransporteerd, de anderen werden brutaal vermoord op het
joodse kerkhof.
De spoorlijn naar Belzec liep
ook in de buurt van Józefów, een niet zo oud stadje uit de 18de
eeuw met een meerderheid aan joodse inwoners; Het was een levendig centrum
van boekdrukkunst met verkoop in alle Europese landen en Turkije. De 1.700
joodse inwoners vermeerderde met 600 joden uit Konin onder de
nazibezetting. De eerste slachting van joden gebeurde in mei 1942 wanneer
een groep Gestapo-officieren schietend door de straten trokken en 120
joodse inwoners doodschoten. Op 13 juli 1942 waren het politiemannen uit
Hamburg, "Ordinary Men" van de reserve-politie eenheid 101 uit Hamburg,
die de meerderheid van de joodse inwoners van Józefów doodschoten. Zij
werden verzameld op de marktplaats, op vrachtwagens gezet en naar
het Winiarczykowa Góra woud gebracht van waar zij nooit terugkeerden. De
dodentol was verschrikkelijk: 1500-1700 werden gedood, vrouwen, kinderen
en oudere inwoners. De mannen werden naar werkkampen in Lublin gebracht.
Begin november werden de overlevenden van de massa-executie op de trein
gezet naar Belzec. Alle joodse gebouwen werden in 1943 vernietigd toen ook
de Poolse inwoners werden verhuisd. (In het spoor van het Duitse
leger waren voortdurend Einsatzkommando's aktief met als enige doel
joodse inwoners, polen of tegenstanders van het regime te doden. Hiertoe
werden, zoals hier geďllustreerd wordt, Duitsers 'burgers', Ordinary
Men', aangevoerd, reserve-politiemannen uit Hamburg, nvdr).
Tomaszów Lubelski werd
gesticht in 1623 door Tomasz Zamoyski die onmiddellijk joodse bewoners aantrok
omdat de Zamoyskis persoonlijke en economische vrijheden voor de joden
waarborgden. In de 17de eeuw stond er al een synagoge. De eerste slag kwam
met de Khmelnytsky opstand in 1648-1649 en in 1.700 overleefden slechts 18
van de 205 joodse families de Kozakken overval. De 18de eeuw was een
bloeiperiode van de joodse aanwezigheid met vele bekende rabbis. In de
19de eeuw werd Tomaszów een belangrijk centrum van de Hasidic Beweging
wanneer Menachem Mendel Miorgensztern van Kock naar Tomaszów verhuisde.
Het monopoly van Hassidic en Orthodoxe levenswijze werd pas begin de
20ste eeuw gebroken met de opkomst van moderne joodse partijen en
organisaties. Dat Tomaszów op de grens lag tussen de Russische en
Oostenrijkse gebiedsdelen bevorderde de ontwikkeling van
grensoverschrijdende handel, zowel legaal als illegaal. Na de eerste
wereldoorlog werd de lokale joodse gemeenschap meer seculier en een
moderne Hebreeuwse school werd geopend. In de periode tussen de twee
wereldoorlogen had Tomaszów 10.000 inwoners waarvan 5.600 joden en
verscheen er een joods week- en dagblad tot 1939. In september 1939 werd
Tomaszów Lubelski zwaar vernield door Duitse bombardementen. Een groot
deel van het joodse district in de stad werd tot de grond verband met
inbegrip van de synagoge en gebedshuizen, met vele joodse doden. Duitse
soldaten die op 13 september binnentrokken plunderden joodse huizen. Een
paar weken later verbleven de Sovjets voor meerdere dagen in de stad. Na
hun vertrek besloten vele joden de stad te verlaten. De overgebleven 1.500
joden ondergingen de Duitse bezetting. Spoedig vermoorden de Duitsers de
gehandicapte joden, vroegen hoge taxen en verdreven joden uit het
stadscentrum naar het opgezette joodse getto. Hoe dan ook, in maart 1942
werden 500 joden "verplaatst" naar Cieszanów en op 22 mei werden ze
samengevoegd met de gedeporteerden uit Mielec voor hun laatste tocht naar
Belzec. Eind oktober werd het getto van Tomaszów opgeruimd en de
overlevende joden werden in vrachtwagens naar Belzec gevoerd of op het
joods kerkhof doodgeschoten. Op initiatief van de joden die overleefden en
nu verspreid over de wereld leven, werd een herinneringsmonument
opgetrokken voor de vermoorde joodse inwoners van Tomaszówo in de oorlog,
op een restant van het joodse kerkhof. De sleutel van het de
toegangsdeur tot het kerkhof is beschikbaar bij de eigenaar van het huis
achter het kerkhof, zo is de brochure eventuele bezoekers van dienst.
Belzec of
het "drie weken" gezegde in Polen
Daarmee was ik alleszins
wijzer maar enigszins ontdaan toen ik in Tomaszów Lubelski uit de bus
stapte, na al deze hierboven vermelde steden en dorpen gepasseerd te zijn.
Er ging pas om de 2 uur een bus
naar Belzec, zonder vermelding of aanduiding welke bus van de 20 perrons
nu naar het Belzec-monument ging. Onder een alsmaar meer open komend wolkendek de weg naar Belzec genomen, na
enkele malen vragen want de richting Belzec, ook op gewone borden, was
nergens aangegeven. De
8 km tot Belzec werden vlot
afgelegd, maar ook in Belzec-dorp was geen richtingaanwijzer naar het kamp
te bespeuren. Onze vraag aan enkele jongeren bij de zondagse voetbalmatch
bracht weinig soelaas maar uiteindelijk toch iemand gevonden die ons
verder wees naar het 3 km verder gelegen herinneringsmonument. Pas op 10
meter van de toegang zagen we de eerste wegwijzer. Aan de museuminfo wist
men ons te melden dat de burgemeester en de gemeente eindelijk binnen drie
weken werk zouden maken van een verwijzingsplaatsje in het dorp. Misschien
is "drie weken" de Poolse zegswijze van nooit.
|
|
|
4de verslag - 14-juni
2009
Indrukwekkend monument
Verlaten dorp, van Saidjah Coudenys
De tentoonstelling in Belzec
Het zwijgen van
de geallieerden
Pools Galicië en de
Galicische joden
Brochure "Vernietigingskamp Belzec"
- Het vernietigingskamp
Belzec
- 1ste bedrijfsfase van
het kamp: 03-06 1942
- 2 de bedrijfsfase van het kamp: 07-12 1942
Een indringend en aangrijpend monument
Geheimpolies en nurkse
mensen
|
|
Indrukwekkend
monument |
 |
|
Het Belzec-monument, gans de vlakte
omzoomd met de namen van honderden steden, dorpen en gemeenten uit de
Lublin regio met 30 tot soms 60% joodse inwoners, alle tussen maart en
november 1942 uit hun huizen gedreven, op de trein gezet,
samengeperst in ruimten waar zij werden vergast,
mannen, vrouwen, babys, kinderen, jongeren, ouderen. |
|
Op de foto klikken
om nog 5 andere foto's te zien |
|
Op hetzelfde moment dat we
deze regels schreven kregen we een e-mail post van Berten H. binnen, met
een gedicht over z'n geboortedorp Ruddervoorde, een typedorp dat je naast
de honderden Poolse dorpen en gemeenten kunt zetten waaruit de joden
verdreven werden. En het gedicht, vanuit de feitelijke en allicht niet zo
bedoelde universele beleving uit Ruddervoorde door een jeugdige dichter)
en de joodse inwoners van de Poolse dorpen, sprak me aan.
Verlaten dorp
o, kerk der leegte
herberg van de stilte
uw straten zijn zo naakt
voetstappen weerklinken als holle hoofden
de pijn van de verloren ziel snijdt door
de maag van het kleine gehucht
het laatste woord ebt weg
er rest nog enkel de vage herinnering
ontroostbare huilertjes zwemmen over mijn wangen
het is over en voorgoed uit.
Saidjah Coudenys
De tentoonstelling in Belzec
Verslag uitbrengen over een tentoonstelling is altijd een moeilijke zaak
omdat ze een eigen instrument is dat langs beeld, woord, vorm, opbouw,
sfeer en architectuur een impressie, aanvoelen, inzicht en emotie mee wil
geven.
De opbouw van de
tentoonstelling over de beslissing en uitvoering van de vernietiging van
de joodse bevolking in het algemeen en meer specifiek in de Poolse en
Galicische gebieden langs de "Aktion Reinhard" wordt goed
gedocumenteerd en degelijk uit de doeken gedaan in dit museum dat recent,
met financiering van een Amerikaans Fonds voor de herinnering aan de
Holocaust, werd geopend.
Vertaling pancarde : "De
beslissing om de joden te doden - De beslissing tot vernietiging van
de joden in het Generaal-Gouvernement (GG) was reeds in de eerste helft
van oktober 1941 genomen. Op 17 oktober 1941, tijdens een conferentie in
Lublin in aanwezigheid van Hans Frank, zei Odilo Globocnik, SS- en
politieleider voor het Lublin district dat Reichsführer-SS
Heinrich Himmler en Hitler bevolen hadden "de joden te evacueren tot
achter de Bug-rivier", een statement dat de fysieke eliminatie van de
Joden uit het GG bedoelde. Globocnik maakte ook plannen om alle Polen
uit het Lublin district te hervestigen en hij sprak eventjes over de
hervestiging van alle Polen uit de gehele GG. Etnische Duitsers zouden
hun plaats innemen. In de tweede helft van oktober 1941,kwamen 2 SS
mannen toe in Lublin die vroeger verbonden waren aan de Operatie
T-4, Gottfried Schwarz en Joseph Oberhauser, om de opbouw van het
Belzec-kamp te superviseren. Belzec zou het dodingscentrum worden van de
joden uit het Lublin district en later van andere delen van het GG."
In het kader van de operatie
T-4 werden vooral mentale en fysiek gehandicapten en psychiatrische
patiënten geviseerd en vermoord, en op hen werden alle technieken
uitgeprobeerd die later, ondermeer in Belzec de efficiëntie van de
dodingsmachine optimaal moesten maken zodat grote aantallen konden gedood
en 'verwerkt' worden. Ook verpleegkundigen uit de T-4 equipes kwamen de
dodingsploeg in Belzec versterken.
Het zwijgen van de geallieerden
Vertaling pancarde: "Volgens
een verslag van de Poolse ondergrondse, gebaseerd op informatie
bijeengebracht door Dr. Janusz Peter, zouden gevangenen in het Belzec
Sonderkommando (Joods arbeidsdetachement) in opstand gekomen zijn op
13 juni 1942 en verscheidene SS-bewakers gedood hebben. Als reactie
doodden de Duitsers de gevangenen die deelgenomen hadden aan de opstand.
Deze opstand is niet bevestigd door andere bronnen. Verslagen zoals deze
vonden eventueel hun weg naar de Poolse regering in ballingschap in
Londen, die op haar beurt de geallieerden informeerde over het bestaan
van Belzec. De geallieerden hebben nooit gereageerd op deze of andere
verslagen.
De laatste opmerking laat
pijnlijk verstaan dat van geallieerde zijde nooit een inspanning gedaan is
om de opbouw en het gebruik van vernietigingskampen tegen te gaan, te
saboteren of te bombarderen, terwijl de geallieerde luchtmacht een
geweldige kracht ontplooid heeft in massale bombardementen op Duitsland,
die voor 2/3 louter op de Duitse bevolking en het culturele erfgoed
gericht waren, deze laatste als aansteker van massale branden om een zo
groot mogelijk aantal burgerslachtoffers te maken. Een half miljoen Duitse
burgers verloren het leven bij deze op hen gerichte bombardementen. De geallieerde
luchtmacht was daarbij het legeronderdeel dat in oorlog het hoogste aantal
verliezen geboekt heeft, van het 125.000 man ingezette luchtvaartpersoneel
is bijna de helft nooit teruggekomenen. De vernietigingsmachine die in
een diversiteit aan kampen meer dan miljoenen slachtoffers gemaakt heeft,
werd door de geallieerden echter ongemoeid gelaten.
Pools Galicië en de
Galicische joden
Wie z'n aandacht richt op het Poolse wedervaren in de oorlog valt van de
ene onwetendheid in de andere, omdat de verwevenheid van de gebeurtenissen
in de 2de wereldoorlog zo sterk verweven zijn met de turbulente
geschiedenis van Polen in de Europese context. Het begrip van de Poolse (oorlogs-
en naoorlogse) situatie zonder kennis van de Poolse geschiedenis de
laatste 200 jaar is echt wel moeilijk. Maar toch deze pancarde die
eventjes het doek licht over Galicië, een deel van het huidige Oekraďne,
dat dacht beter te worden van de Duitse inval maar uiteindelijk zelf werd
geviseerd. Vele Oekraďners waren werkzaam als vrijwilligers in de dodings-
en vergassingsmachine in Belzec.
Vertaling pancarde, De
Galicische joden - Belzec was de voornaamste vernietiginsplaats voor
joden van het vroegere Galicië. Nagenoeg 800.000 joden leefden in het
vooroorlogse Pools district Lwów, Stanislawów, Tarnapol, en Kraków,
waarvan de helft werd vermoord in het Belzec dodenkamp. Drie op vier
Galicische joden leefden in steden, met inbegrip van de grote
culturele en handelscentra van Lwów en Kraków, alsmede in kleinere
steden en shtetls (niet te vertalen, nvdr). Zij behoorden tot
alle klassen en beroepen: universiteitsprofessoren, parlementsleden,
winkeliers, schoenmakers, kleermakers en metsers. De religieuze en
politieke opvattingen van de Galicische joden waren gevarieerd, van
Hassidism tot Zionisme tot de linkervleugel en de anti-Zionist Bund.
Waar de ene geassimileerd was kon de ander amper Pools spreken.
Het vooroorlogse Poolse
district Lwów is nu Oekraďne en Lwów is terug Lviv geworden. Wie als
illustratie, eventjes de complexiteit van de evolutie rond Lviv wil
kennen, met alle voorbehoud, deze link naar
wikipedia. Belangrijk hier
is dat 1/3 van de 318.000 inwoners van Lwów in 1939 joods was, naar Belzec
gevoerd en vernietigd zonder dat iets de Duits nationaal-socialistische
machine heeft kunnen tegenhouden. Door deze massale uitmoordingen is gans
deze regio en zijn al deze staten fundamenteel uit balans gebracht met
wonden en een verlies aan potentieel dat vandaag zeker nog niet geheeld
is.
Tekst van de nieuwe
brochure "Vernietigingskamp Belzec" (vertaling uit het Duits)
Het vernietigingskamp Belzec
Kort nadat de machthebbers in het Derde Rijk de beslissing getroffen
hadden met de vernietiging van de Poolse joden te beginnen, werd op 1
november 1941 met de bouw van het vernietigingskamp Belzec gestart. Het
later met de cryptische naam "Aktion Reinhart" aangeduide voornemen had
het vermoorden van de joodse bevolking in het gebied van het
General-Gouvernement en de roof van haar bezittingen tot doel. Belzec was
het eerste moordcentrum waarin de Duitsers voor het eerst vaste gaskamers
inzetten. Voor de keuze van de standplaats van het vernietigingskamp was
de ligging van Belzec aan de spoorweglijn Lublin-Lwów in de eerste plaats
van belang. De deportaties en de massamoord in het kamp vonden van maart
tot december 1942 plaats. In dit tijdsbestek werden op deze plaats 430.000
personen gedood., meestal Poolse joden, maar ook joodse staatsburgers uit
Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië en Slowakije. Men neemt aan dat zich
tussen de slachtoffers eveneens een kleine groep van Polen, evenals Roma
en Sinti bevonden. Om hoeveel mensen het hierbij gaat kan op grond van
ontbrekende historische gegevens niet vastgesteld worden. De
gedeporteerden werden in het kamp niet geregistreerd.
Het kamppersoneel bestond uit 15-20 Duitse SS-manschappen die voorheen aan
de vernietiging van gehandicapte mensen in Duitsland deelgenomen hadden en
een honderdkoppige wachtmanschaft, bestaande uit voormalige
Sovjetkrijgsgevangenen die in eerste aanzet uit Oekraďne kwamen en die
naar de Duitse kant overgelopen waren en in het SS-opleidingskamp in
Trawniki geschoold werden. Daarbij werd in het kamp een groep van zowat
500 geselecteerde joodse gevangenen (het zogenaamde Sonderkommando)
gevormd die de lijken van de vermoorden in massagraven begroeven en de
bezittingen van de slachtoffers moesten sorteren.
De eerste bedrijfsfase van
het kamp: maart-juni 1942
In de eerste periode van het bestaan van het vernietigingskamp werden meer
dan 80.000 mensen vermoord. De eerste transporten uit Lublin en Lwów
bereikten het kamp op 17 maart 1942. Op dat tijdstip waren de gaskamers
van hout, die drie ruimten in beslag namen, waar gelijktijdig 600-700
personen konden vermoord worden. Dagelijks kwamen gelijktijdig maximaal
een tot twee deportatietreinen in het kamp aan, waarin zich telkens
1.500-2.000 personen bevonden. De slachtoffers werden ter dood gebracht
met afvoergassen van een motor die naar de gaskamer werden geleid. Aan het
station van Belzec splitste men de trein, telkens 8-10 wagons werden naar
de kampkaaien doorgeschoven. Daar aangekomen dreven de SS-mannen en
medewerkers uit de hulpploegen de slachtoffers gescheiden in mannen en
vrouwen met de kinderen naar de uitkleedbarakken. Allen werden dan langs
een speciale weg, de zogenaamde "Schlauch" (pijp) naar de gaskamers
gejaagd, waarin ze in de loop van tien tot twintig minuten gestikt werden.
Op wagons van een smalspoorbaan transporteerde men de lijken later naar de
massagraven.
|
 |
|
Plan van het kamp door een van de drie
overlevenden overgebracht. 10 - Gaskamers |
Van midden maart tot midden
april 1942, en nog eenmaal in de tweede helft van mei 1942 leidden de
nationaal-socialisten deportatietreinen uit het district Lublin en
Gazlcië naar het vernietigingskamp Belzec. De grootste transporten
kwamen uit Lublin, Lwów, Stanislawów, Zamosc, Rawa Ruska en Kolomyja. In
juni 1942 bereikte de transporten uit de gettos van Kraków en Tarnów het
kamp.
Tweede bedrijfsfase van het kamp: juli-december 1942
Van einde juni tot aanvang 1942 werd het kamp voor korte tijd gesloten.
Die tijd werd benut om nieuwe, uit steen opgetrokken gaskamers te
bouwen. Van de zomer 1942 af kwamen de deportatietreinen weer in het
kamp toe, ditmaal uit het distrikt Kraków, Galicië en Lublin. Zij
betroffen telkens 5.000-6.000 personen. Het hoogtepunt van de
vernietiging werd in Belzec bereikt in augustus 1942, als circa 130.000
mensen vergast werden. Het laatste transport bereikte Belzec midden
december 1942. Tot dan had men ongeveer 350-400.000 joden uit Lwow,
Kraków, Tarnopol, Stanislawów, Przemysl, Rzeszów, Tarnów, Nowy Sacz,
Kolomyja, Stryj, Krasnik, Bigoray en kleinere oorden, die in de
nabijheid van deze steden lagen, vergast. In november 1942 begonnen de
SS-mannen de lijken op stapels te verbranden. Dit werk duurde tot einde
april 1943. In juni 1943 werd het kamp afgebroken en alle sporen gewist.
De laatste gevangen deporteerde men naar het vernietigingskamp Sobibor
en vermoorde hen daar.
Er zijn maar drie personen
bekend die het kamp overleefden en na de oorlog over Belzec berichtten.
Deze waren Rudolf Reder en de Rabbi Izaak Szapiro, beiden afkomstig uit
Lwów, evenals Chaim Hirszman uit Janów Lubelski.
Kampplan: Billy Rutherford
Tekst: Robert Kawalek, Dariusz Libionka
Vertaling uit het Pools naar het Duits : Steffen Hänschen
Projekt: Magdalena Sladecka
|
|
Een
indringend en aangrijpend monument
Pas na de tentoonstelling
volledig ondergaan te hebben het monument bezocht, een halve tour rond en
even gerust in de schaduw van een hoge stapel oude spoorbiels met de
spoorijzers er nog aan vast. In een gesprek met de mevrouw aan de info,
een licentiate geschiedenis, vastgesteld dat er ook in Polen een nieuwe
wind waait in het wetenschappelijke onderzoek, de vernieuwde opbouw van
tentoonstellingen, het historisch gronden van de herinnering. Maar na een
tijdje toch uitgekomen op de politieke en ideologische definities van de
nationale roblemen m.b.t. de historische positie van de Sovjetunie,
Oekraďne en het lijden van Polen. Een gelegenheid om aandacht te vragen om
het historische kader te verzorgen of uit te bouwen ondermeer van Polen en
dit op historische gronden los van de politieke, ideologische of
nationalistische beladenheid, maar het klonk als een vrome wens. |
|
|
|
Geheimpolies en nurkse
mensen
En dan terug naar Tamaszów
Lubinski met de fiets, hetgeen wat langer duurde wegens meer bergop (zo
dacht ik toch). Was nog juist op tijd voor het minibusje van 17h 10, dat
evenwel volzet was, en dat van het laatste busje om 18h10 ook, bemoedigde
de chauffeur me. Op zondagavond gaan de studenten uit de periferie zoals
wij vroeger zondagavond naar de universiteit en wat ik niet wist was dat
je een minibusje best 'reserveert'. Dus op de parking van grote bussen
gaan rondkijken, m'n chauffeur van gisteren gevonden maar die had een
andere rit te doen en alles bijeen werd me duidelijk dat er geen grote
bussen meer naar Lublin reden. Gedurende m'n gesprek met de buschauffeur
kwamen echter plots twee ongure jongere gasten voor me staan, met hun
kaartje van geheimpolies omhoog. Pasport. Is er een probleem vroeg ik
onverstandig, kunnen jullie me informatie over de bussen geven, ik kom van Belzec. Pasport, je komt van Oekraďne, je kwam uit die richting. Ja maar
van Belzec, slecht uitgesproken zodat ze het in Keulen hoorden donderen.
Ben je Oekraďner vroegen ze met aandrang? Nee ik kom uit Bruxellas, uit
België. Ah, dan is het goed, sorry, maar we dachten dat je uit Oekraďne
kwam, wat in Polen even erg lijkt als een Marokkaan in België. Maar
daarmee had ik nog geen bus, en de groep die stond te wachten groeide
alsmaar aan, tot de bus kwam en een nurkse chauffeur elke vraag
afwimpelde, eerst de gereserveerden. Maar nurks is meestal een goed teken,
nurks is tegen je goesting toch altijd doen wat moet gebeuren. Dus nadat
alle plaatsen begeven waren was er nog een stoel over. En m'n fietsje zei
ik, nu nurks in het kwadraat, dus geen probleem, de fiets in de gang van
de bus gezet en ik kon mee naar Lublin. Bij het uitladen opnieuw nurks,
want bij echt nurks kan er ook geen lachje af als alles goed afgelopen is.
Sommigen denken dat ik nurks ben, maar ik ben hooguit een keer
nukkig. |
|
|
5de verslag, over 15 en 16 juni 2008
Dariusz Libionka en
de nieuwe wind
Benoeming van werkelijkheden en betekenissen
"Aktion Reinhard" en overblijfselen Lipowa-camp
Verzetsmuseum "Under the Clock"
Het zwarte gat is een witte vlek
Het immer verdeelde beheer van
het verleden
Een Marokkaan in Lublin
M.S. Arnoni, van de universiteit van Auschwitz
Aktion Reinhard
Hoofdkwartier 2009
|
|
Dariusz Libionka en
de nieuwe wind
Op de valreep een afspraak kunnen maken met Dariusz Libionka als ik onmiddellijk kon langskomen. Zodus met de bus
naar Majdanek, een bus waarvan de busdeuren niet meer dicht wilden nadat
ik er door was gestapt, puur toeval. Na wat gezoek en gepruts werden de
deuren van buitenaf handmatig dicht gedaan en zo verder naar de Majdanekvlakte en het bureau van Dariusz, een jonge gedreven historicus, 2 jaar in
dienst van het State Museum Majdanek en publicist van ondermeer heer wat artikels in
het Pools en andere talen over anti-semitisme en alle aspecten van de
Pools-joodse relaties, onderzoek over de opstand in het Getto van Warschau
en opbouw van een namenregister van wie in het Getto verbleef. Op google
is een artikel beschikbaar,
Anti-semitisme, anti-Juadisme, ande Polish Cathilic clergy during the
Second World War 1939-1945, en zoals later bleek had hij meegewerkt
aan de nieuwe folder over Belzec (zie hierboven). Hij staat met deze benadering en het naar
boven halen van de pijnpunten de Pools-joodse verhouding voor een nieuwe
generatie zelfbewuste en gedegen onderzoekers die hierover de mist willen
doen optrekken. Maar dat wisten wij allemaal (nog) niet toen we in z'n
eenvoudig bureau met onze vragen kwamen en daarmee waren we op het juiste
adres. De plannen tot herinrichting van de eigen tentoonstelling in Majdanek,
z'n activiteiten en websites (hij zou ze nog doorgeven) waren boeiend en
interessant. Hij beklemtoonde dat
ik zeker contact moest opnemen met de mensen van het
Brama Grodzka NN
Teatr, een sterk bemand artistiek, educatief project dat de
herinnering aan de joden en het joodse leven op een concrete manier wil bewaren en gestalte geven, gelegen aan de toegangs- en verbindingspoort
van het christelijke en joodse centrum in Lublin. Deuitprint van de
beschrijving in het Engels van
Theater NN, kon me het unieke en het belang ervan volledig verduidelijken.
Benoeming van werkelijkheden en betekenissen
Op het einde toch de vraag gesteld gesteld of de 'benoeming'
van de gebeurtenissen niet best gebaseerd wordt op de "werkelijkheid" en
pas in tweede orde op de "betekenis" die deze werkelijkheid gekregen
heeft voor daders, slachtoffers of anderen. Zo is bv spreken over de "Aktion
Reinhard", altijd tussen haakjes of in schuine druk gezet, in feite het overnemen van het pas later
door de Duitsers met deze titel bedachte moordactie, het gaat dan om de
betekenis die de Duitsers er aan gaven, namelijk een eerbetoon aan Reinhard
Heidrich die de "geestelijke vader" was van de collectieve fysieke
uitschakeling van de joodse bevolking in het door Duitsland geannexeerde
en onder hun gezag gestelde Polen. Evenmin was de vernietiging van de joodse
bevolking door de Duitsers opgezet als 'holocaust' (offer voor een
heidense god, in de etymologische betekenis) van de op
basis van bloedverwantschap/godsdienst omschreven joodse bevolking. Dat is
de betekenis die er later door de joodse instituties aan gegeven is, en
wat Dr. Libionka vind van het woordgebruik over historische werkelijkheden
en de betekenis die deze werkelijkheden krijgen. en het onderscheid dat
daar misschien best tussen gemaakt wordt. Maar daar was geen
tijd meer voor om verder op in te gaan. hier nog een interessante
achtergrondbeschouwing over de betekenis van 'holocaust' en 'shoa' en
de meer universele betekenis die deze woorden, die altijd met een kleine
letter dien geschreven, zoniet 'heiligt' men ook het woord en en de
betekenis en komt men wel erg ver te staan van de werkelijkheden die men
bedoelt. Tot
slot nog een boek meegekregen van Thomas Kranz van 2007 over Majdanek, dat
ook een vernietigingskamp mét gaskamers was.
"Aktion Reinhard" en overblijfselen Lipowa-camp
Maar daarmee bleef ik toch op m'n honger wat de "Aktie Reinhard"
betrof en de verantwoordelijkheid van de stad Lublin om bv. hierover een herinnerings-, onderzoeks-, en documentatiecentrum
op te zetten. En dat ik
niet kon begrijpen dat geen enkel van de "Reinhard" punten en zelfs het
Lipowa-camp niet aangegeven werden op het toeristische plan en... zo zei
ik nog in de gang. Maar you
are completely right, daar gaan we allemaal aan werken. Ik zal een verslagje te maken en naar de burgemeester sturen, zo beloofde ik nog.
Voor m'n vraag over het Lipowa-camp en Lublin Plaza, verwees hij mij naar
z'n adjunct, die het Lipowa-camp al jaren opvolgde, en nu moest Darziusz
dringend weg. De adjunct nam z'n tijd om naar mij te luisteren en me geen
illusie te laten, alle overblijfselen zijn verdwenen in
dit mastodont project, enkel een gedenkplaat, waar nog drie jaar over de
inhoud van werd gediscuteerd, werd vorig jaar onthuld, volgens hem een te
algemene tekst die de diversiteit aan functies van het Lipowa-camp geen
recht kon doen. Wij zij er 's anderendaags langs gereden, de plaat is aan
een pijler van het aangebracht, evenwel gericht naar de zijkant
waarlangs geen volk komt, in plaats van naar de inkomkant, waarlangs al het volk
binnenkomt. |
 |
|
Verzetsmuseum "Under the Clock"
En over het
Museum
of Martyrdom "Under the Clock" kwam ik nu het fijne te weten,
het betrof het museum van de weerstand en lag in straat achter de
Katholieke Universiteit, maar ik had het bij m'n vorige zoektocht (op de
universiteitsterreinen) niet gevonden. Het was ingericht in de
Gestapocellen van het voormalige Gestapogebouw te Lublin. In hetzelfde
museum werden ook de
gevangeniscellen van het Castle gereconstrueerd en gedocumenteerd
alsmede de functie van deze gevangenis voor de periode
1944-1954, met een sterke repressie van het Nieuwe Leger, dat weliswaar
tegen de Duitsers maar ook de bedoeling had Polen op eigen kracht te
bevrijden voor het Russische leger dit zou doen en (allicht) een nieuwe
bezetting zou doorvoeren. Het museum "Under the Clock" was maandag en dinsdag
dicht, zo
wist de adjunct mij te melden, m'n twee overblijvende dagen in Lublin
zodat ik het van m'n lijstje kon schrappen.
Maar dinsdagochtend ging ik toch eens langs, en het poortje stond
open en de directrice en een medewerker waren aanwezig. |
 |
|
Het
zwarte gat is een witte vlek M'n
uitleg dat ik woensdag vertrok was voldoende om een privé-rondleiding te
krijgen waarbij voor elk van de 60 onderdelen de speciale lamp moest
aangestoken worden, want ook hier was het museum zichtbaar minstens 50
jaar oud, zowel van opzet als van inhoud. De omstandigheden in de cellen,
de inscripties en graffiti als laatste getuigenissen voor de foltering en
dood, de executies, de honderden
foto's van de duizenden die er verbleven, het was de gruwel midden in de
stad aanwezig gedurende de oorlogsjaren, zowel voor Poolse en joods-Poolse
partizanen als voor joden in het bezette Lublin. Maar de joden waren
manifest afwezig. Een plannetje viel me
daarbij op door het ontbreken van de uitroeiingskampen Belzec, Sobibor en Treblinka, omdat ik
moest aannemen, zo legde men met uit, dat geen enkele van de 5.000 gevangenen in
"Under the Clock"
naar een van de vernietigingskampen zou zijn gestuurd. Het zwarte
gat kwam me hier sterk als een witte vlek naar voren, en de referentie
naar de anti-joodse houding en optredens bij gedeelten van het Poolse
verzet kwamen me hierbij ook in herinnering. Zowel vanuit kerkelijke
middens als vanuit het verzet is het antisemitisme en het
antiantisemitisme zoals het wel eens aangeduid wordt van de Poolse
bevolking nog lang niet opgeklaard; |
 |
|
Het Museum van de de weerstand, de clock,
met gemiddeld 10 bezoekers per maand |
|
Het immer verdeelde beheer van
het verleden
Ik zal de vraag nog eens langs e-mail voorleggen aan Dr. Dariusz Libionka
of het ontbreken van Belzec, Sobibor en Treblinka op het plannetje al of
niet gerechtvaardigd is en er geen (joodse) weerstanders waren die in 1942
en 1943 naar deze kampen gestuurd werden van uit het Gestapohoofdkwartier
of de gevangenis in het Castl en of het, een vergetelheid
is of een gebrek aan erkenning van het joodse leed, of een afstandname
ervan. In een andere
context wees men mij op de erg slechte relaties tussen het museum en
respectievelijk de medewerkers van Majdanek en haar historici en de
Educatieve groep rond Theatre NN. Alsof het Belgische toestanden waren
zoals met het museum van Breendonk en de uit- en ombouw van het Joods
Museum van Deportatie en Verzet tot een algemeen holocaustmuseum. Over dit
laatste heb ik met
altijd de bedenking gemaakt waarom men het nieuwe algemene museum niet gewoon"
Museum van Deportatie en Verzet" noemt, kort en goed, in
continuďteit met de bestaande naam, en hierin twee onderdelen "De
Jodenvernietiging" en "Het Politiek verzet".
Een Marokkaan in Lublin
Met enkele winkels te bezoeken in de 1 Maja (mei) straat, een
doodlopende straat, de snackbar Maroko tegengekomen, een opvallend gezicht, want
wie verwacht nu Marokkanen in Lublin? in Antwerpen hebben Marokkanen de
jodenbuurten terug bevolkt, maar Lublin, daar zie je geen 'vreemd volk' of
het moesten 'Oekrainers' zijn. Dus eventjes goedendag gaan
zeggen, Frans, mais oui. Ja ik ben al 15 jaar hier, met m'n
Griekse vrouw, uit Athene, zij wou naar Lublin en ik ben gevolgd, er wonen
maar twee Marokkanen in Lublin en
wat kom jij hier doen?. Ah de joden, er zijn er niet veel en die er zijn
die zijn beschaamd, die durven niet zeggen dat ze jood zijn. Mijn
compagnon van de zaak daar, is jood. Kennis gemaakt maar hier vond
ik geen taal voor verdere communicatie. En ik ben grootvader van een Amazir, Jenna,
zeg ik, ah een Berberke. En binnen 10 jaar zal je hier heel wat meer
Marokkanen zien, verzeker ik. Weinig kinderen en weinig zwangere vrouwen
in het straatbeeld, en een verouderende bevolking. Wacht maar. Vive le
Maroc, vivent les juifs,
nam ik wat gechargeerd afscheid, dat de joden leven, en dat zij in
het heden krijgen wat in het verleden aan miljoenen is ontnomen en wat de
wereld en Lublin, nu nog aan hen mist.
M.S. Arnoni, van de universiteit van Auschwitz
En dat doet me denken aan M.S. Arnoni, een van m'n drijfveren voor m'n
Polenreis, die me in de toekomst ook nog eens in Lodz moet
brengen en het verdwenen getto. M.S. Arnoni is de auteur van het boek "Moeder was niet
thuis voor haar begrafenis", 1982, De Bezige Bij Amsterdam. Het is het
verslag van een reis door een verloren vaderland, een overlevende van Auschwitz-Birkenau terug in Polen. De waarschuwing als voorwoord kan
tellen: Hetgeen volgt kan hevige emoties optoepen bij hen die de
Holocaust overleefden en bij andere nazi-slachtoffers van weleer. Anderen
worden wellicht wat onrustig van dit verslag, waar het hun geweten
betreft. Iedereen zal misschien wat minder van zichzelf houden. De
schrijver hoopt eerlijk gezegd op al die reacties en verzoekt u derhalve
dringend verder te lezen. M.S.A. Heb de uitgever en het archiefbeheer
gecontacteerd om de toezegging te krijgen het boek in de
www.getuigen.be site te publiceren. Geen
referentiepersoon kunnen vinden, maar het komt er misschien wel ooit van.
Zijn
archief is geinventariseerd, hij studeerde aan de universiteit van
auschwitz, was politoloog, filosoof en publicist, en reddacteur van
hetdoor hem opgerichte blad The Minority of One dat hem in contact bracht
met ondermeer Albert Schweitzer, Bertrand Russell, Oe Thant en Ho Chi Minh.
De Amerikaanse bemoeienissen in Vietnam en zijn teleurstelling in de 'New
Left-beweging' deed Arnoni in 1969 besluiten om de Verenigde Staten te
verlaten en zich te vestigen in Israël tot 1971 en daarna in Nederland.
Guy van den Berghe in z'n
artikel Gott mit
uns haalt M.S. Arnoni als volgt aan: "Er is nog iets tragischer dan de
Holocaust: de nonchalance, de lauwheid waarmee de mensheid als geheel de
Holocaust heeft geslikt, over zich heen heeft laten komen, er met een boog
omheen is gelopen, zich er immuun voor gemaakt heeft. In welke mate
verschillende volken er echt onschuldig aan geweest zijn dan wel actief of
passief medeplichtig waren, de onaandoenlijkheid, de stoďcijnsheid, de
hardheid waarmee uiteindelijk gereageerd is, zijn bijna
universeel."(Arnoni-1983, p. 306). M.S. Arnoni wilde niemand op z'n
begrafenis en wou, zoals z'n moeder die hij het laatst in Auschwitz gezien
heeft voor hij er brutaal van gescheiden werd, zonder iemand rond
zich, in de as vergaan. Er is achteraf in intieme kring wel een kleine
plechtigheid gehouden. |
 |
|
Het
boek is 2de hands op het interent nog redelijk gemakkelijk te krijgen. Het boek laat wel degelijk
sporen na bij de lezer. Aan m'n in 2006 overleden moeder heb ik er nog verschillende stukjes uit
voorgelezen, en gevraagd of ik op haar begrafenis het gedachtenissonnet
mocht voordragen waarin ik aandacht vraag om bij de dood van elke moeder
ook de moeders te gedenken, die niet thuis waren voor hun begrafenis, zonder
nageslacht, en zonder graf,
Moeders
Gloria, waarin ik ook M.S. Arnoni aanhaal.
Aktion Reinhard
Hoofdkwartier 2009
Aan de vroegere Pieradzkiegostrasse 17, de huidige Armii W.P. 17 in Lublin ligt het
voormalige hoofdkwartier van "Aktion Reinhard", waar nu het Collegium Iuridicum van de Katholieke Universiteit Johannes Paulus II is
ondergebracht. Geen aanwijzingen, aanduiding, herinnerings- of gedenkplaat.
Het is moeilijk te geloven dat de historische plaats waar de gehele
vernietigingoperatie van de Poolse joden is uitgewerkt in het
General-Gouvernement en Galicië, georganiseerd en
opgevolgd werd er nu fris en mooi opgemaakt zonder bijligt zonder enige historische
referentie. |
  |
|
Hetzelfde kan men
vaststellen met
het
Erfassungslager (Chopinstrasse
27)een vijf verdiepingen tellend gebouw waar een goed deel van de geroofde
goederen en eigendommen van de 1,7 miljoen joden werden verwerkt en te gelde gemaakt, en gezien de
omvang van deze operatie ging het om uiterst grote hoeveelheden en
geldwaarden. Zonder enige vermelding of herinnering is hier de
Universiteitsbibliotheek van de Katholieke universiteit Johannes Paulus II ondergebracht. |
|
|
6de verslag over 16 juni
2009
En dan het Brama
Grodzka - Teatr NN - centrum
Het '68' van de Polen
Drie voorstellen voor
Lublin
Het antwoord van
Agnieszka, Theater NN
|
|
En dan het Brama
Grodzka - Teatr NN - centrum
Na het ondersteunende en bemoedigende contact met Dr Radiusz Libiowski
was er het enthousiasmerende, professionele en perspectiefvolle contact
met twee medewerkers van het Teatr NN, Izabela en Emil. Of NN stond voor
Nacht und Nebel, een erg toepasselijke aanduiding volgens mij, die hen
echter niet duidelijk
was, maar NN betekende voor hen wat anders en dat werd voor mij niet
duidelijk. Het Teatr NN, zoals ik het verder zal
noemen heeft 30 vaste medewerkers en 30 vrijwilligers in dienst. Een
bevattelijke en goed uitwerkte
tekst in het Engels is te vinden op hun site
www.tnn.pl. Een van hun major projecten
stamt uit 2008 en betreft een diepgaande en gelijklopende bevraging en
verslaggeving van 61 "Gerechte unter den Völkern", Polen die joden
geholpen hebben de uitroeiing te overleven. Het betreft zowel door Yad
Vashem erkende als anderen personen. Het 418 pagina's tellende boek wordt nu gereed
gemaakt voor publicatie op het internet. Polen zijn niet eenduidig
antisemitisch of weerstanders tegen de bezetter, er is een schuld die mee
gedragen wordt, er is een engagement in moeilijke omstandigheden dat mee
het licht moet zien. Een variëteit van artistieke activiteiten,
educatieve projecten, symbolische manifestaties waarbij bv de joden op
hun oude adressen werden aangeschreven, de hulp aan de uitbouw van een
'jodenroute', en een multiculturele route door Lublin zorgen voor
een dynamische aanwezigheid met effectieve impact. Zo ook een
tentoonstelling (nu tijdelijk gesloten) met een maquette 1:250 van het
Joodse district in Lublin zoals het er effectief zou uitzien moest het niet
verwoest zijn. In de regen hebben wij,
als afsluiting van ons bezoek aan Lublin in een soort bedevaart de
trail-route van de joodse aanwezigheid in Lublin gevolgd.
Het '68' van de Polen
In de brochure met de jodenroute,staat bij stop 11 volgende uitleg:
"De voormalige zetel
van het Centrale Joodse Comité in Polen en het Voivodkomitee van joden
in Lublin. Beide organisaties waren actief in de jaren 1945-1949 wanneer
pogingen werden ondernomen om het joodse leven in het naoorlogse Polen
nieuw leven in te blazen. Hoe dan ook, niet alle joden die de holocaust
overleefden traden naar buiten en toonden hun identiteit. Zij hielden
zich verborgen buiten Lublin of gingen terug naar de Sovjetunie. Het
comité heropende een joodse school, geld van holocaust overlevenden
werd samengebracht, de joodse krant werd nieuw leven ingeblazen. In
1948 telde men slechts 500 joden die in Lublin leefden. De laatste golf
van vertrekkers gebeurde als resultaat van de antisemitische campagne
in Polen in 1968. Vandaag leven er slechts een handvol joden in Lublin.
Op m'n vraag aan Ezibela en
Emil wat dit "68" in Polen betekende bleven zij het antwoord schuldig, het
is onbegrijpelijk zo stelden ze. Het verleden is niet meer goed
te maken, maar de geschiedenis kan haar rechten herwinnen en nieuwe
generaties kunnen wat fout ging en wat aan antisemitisme rest bewust
maken en zeker ook met de kerken in het reine komen, zo stelde de
medewerkers van Theatre NN. Want het is me wat met die kerken, en de mensen
die elke zondag er braaf naar toe gaan ventileerde Izabela. Zij weten (of willen niet) weten wat
de nieuwe paus met de joden en ander godsdiensten stelt en de openheid die
er van uitgaat. Moesten zij
daarnaar luisteren, dus naar hun eigen godsdienst, dan zou het al heel wat
beter zijn.
Drie voorstellen voor Lublin
Ter afronding had ik nog drie voorstellen of suggesties voor hen in petto, die ik ook een
beetje zag als een afronding (een sociologische conclusie) van m'n bezoek aan Lublin. Ik zou ze ook papier zetten en
per mail doorsturen. Hierbij de vertaling van m'n mail:
Beste Izabela en Emil,
Ik bedank je voor de tijd en de toelichtingen naar aanleiding van m'n Lublin
bezoek en de voorstellen die ik heb gedaan, maar vooral voor de
activiteit van jullie groep in het kader van het Grodzka-NN-Teater
Centrum.
Ik herneem hier kort m'n voorstellen na een aangrijpende week waarin ik
veel ben te weten gekomen over jullie land en z'n ingewikkelde
geschiedenis, over Lublin en de vernietigingscampagnes van de joden die er
werden gepland en uitgevoerd
1.
Opzetten en realiseren van een herinnerings-, onderzoeks- en
documentatiecentrum over de vernietiging van 1,7 miljoen joden in wat de
Duitsers de "Aktion Reinhard" noemden. De mogelijkheid onderzoeken voor
Europese Steun in combinatie met rechtstreekse financiering door Duitsland,
omdat het geen lokale aangelegenheid was maar een essentieel onderdeel van
de toenmalige Duitse politiek.
2. Uitwerken en realiseren van een 'trial' , een "Aktion Reinhard"-route of
beter nog "de dodenroute" met eenvoudige en instructieve plakkaten over
Lublin als administratief centrum van de vernietiging van 1,7 miljoen
joden in Belzec, Sobibor en Treblinka. Volgende 10 punten kunnen er al in figureren:
1. Het
hoodkwartier van "Aktion Reinhard", Pieradzkiegostrasse
17
2. De villa van Globocnik, de chef van de operatie
3. De centrale van de Gestapo met haar foltercellen - Huidig Museum van de Klock
4. Het "erfassungslager" waar de geroofde goederen werden verwerkt (Chopinstrasse
27)
5. Het Castle (dat dienst deed als gevangenis)
6. Het Lipowa-kamp
7. Het Fluplatz-kamp
8. Het Sportplatz kamp
9. Enkele punten uit het Getto van Lublin
10. Het Grodzka-NN-Theater Centrum
3. De 17 maart 2011, 70 jaar na het eerste transport Lubil-Belzec, en
afhankelijk van de evoluties in punt 1 en 2, beschilderen van de oude "Kommandatur
Aktion Reinhard", vroeger Pieradzkiego 17 nu Armii W.P. (hoek met de
Ewangelickastraat) met volgende slogans in het Engels en Pools, zie foto
in bijlage. |
 |
|
En we kunnen al een
afspraak maken op 17 maart 2011 in Lubin,
Met vriendelijke groet en tot ziens,
Jan Hertogen, socioloog |
|
Ga je dat vannacht nog
beschilderen voor je vertrek om, vroeg Izabela bezorgd. Het zou kunnen zei
ik, maar ik volg hier m'n algemene gedragslijn, eerst duidelijk stellen
wat je wil aan de verantwoordelijken of politieke macht, het is dan aan
hen om er op in te gaan. in 2de orde kan je mobiliseren en tot de actie
overgaan als het niets uithaalt. |
|
|
|
Het
antwoord van
Agnieszka, Theater NN,
in een mail van 18 juni 2009 |
|
|
|
Cher Monsieur Hertogen,
Izabela m'a transmis votre mail et m'a demande de vous y repondre en
francais. Nous vous remercions beaucoup pour votre visite et pour les
propositions que vous nous avez envoyees.
Je sais qu'Izabela vous a adresse un mail avec des links aux articles en
anglais (et quelques articles en francais) que vous pouvez trouver sur
notre site www.tnn.pl.
J'y ajouterais un link au site officiel de la ville de Lublin ou vous
trouverez la description du "Heritage
Trail Of The Lublin Jews" dont certains points repondent a ce que vous
proposez. Il est evident qu'un 'trail' dedié specifiquement aux lieux lies
a l'"Action Reinhard" devrait etre créé. Pour notre part, nous preparons
actuellement un grand site internet bilingue et une publication a ce
propos.
Bien entendu, notre centre n'est pas la seule organisation qui s'occupe de
la memoire de la Shoah dans la region. Les Musees de Belzec et de Majdanek,
la chaire de l'histoire et de la culture des Juifs a l'Universite de Marie
Curie-Sklodowska pourraient etre par exemple cites. Evidemment, ce travail
n'est pas facile et demande une cooperation stricte avec la municipalite
pour que ses resultats soient palpables. Beaucoup de choses changent, meme
si c'est un processus complique et pas toujours rapide.
Si la question complexe de la memoire juive en Pologne (et dans la region
de Lublin) vous interesse, je vous signale la parution recente du livre de
Jean-Yves Potel "La fin de l'innocence" dont vous trouverez une critique
ici
http://www.laviedesidees.fr/Quand-la-Pologne-redecouvre-ses.html
Nous vous invitons a rester en contact avec notre centre. Toutes les
remarques et les suggestions sont les bienvenues.
Cordialement,
Agnieszka
le Centre "Brama Grodzka - Teatr NN"
20-112 Lublin
ul. Grodzka 21
tel./fax (81) 5325867
fax (81) 5346110
www.tnn.pl |
|
|
|
Epiloog - 18 juni
2009 |
|
Broodjes en beleg kopen,
een halve liter kefir in een plastieken fles en wat drank, wat vroeger
gaan slapen want om 4h40h op voor de bus die om 5h50 aan het PKS
(busstation) in Lublin vertrok, maar eerst nog 4 km er naar toe met fiets
die het hopelijk bleef uithouden. Met een vijftiental Poolse 'west'reizigers
de bus op waar Aďcha in het Pools op de radio voor enige weemoed zorgde.
Het deed me denken aan het liedje Melancholie van Robert Long, een
favoriete liedje van m'n dochter. De eerste uren had ik voortdurend een
betraand gemoed. Op de straat vrouwen die het zebrapad innemen, rechtop
stappend de chauffeurs negerend. De kerken centraal in stad en dorp, nog
in de betekenis die ze bij ons al lang verloren hebben. Het holdedebolder op sommige wegen doet me denken aan de
hobbelpaarden van De Croo en De Haene, de te lichtgebouwde
slingerende en hobbelende bordeau-treinen, en aan Tobback die zich voor
de TGV zou leggen. Pas daarna is men het spoor terug serieus gaan nemen,
maar langs leasing weer gaan uitverkopen. In station Vilvoorde afstappen was alsof je in de DDR
belandde, zo schreef Van Istendael in z'n boek Mijn Duitsland. Slechte
huisvaders waren het die gans de spoorinfrastructuur lieten verkommeren,
deze heren ministers zijn er nooit op afgerekend. In de bus is het vlug en
gemakkelijk mijmeren. Met voor het eerst MP-3 muziek in de oren, voor
het vertrek nog vlug een selectie van 350 gemaakt (1 GB) uit 1.200 die om
een of andere manier me iets zeggen. Dus nu was het keer op keer
prijs, in een shuffle dan nog: De mijnwerker van Van Esbroek en
De Moorsoldaten in z'n tijd bij Rum, Ramona van Bob Dylan nog
mooi gecoverd door Kris Debruyne in Anita, de
Oorlogsgeleerden van Wannes van De Velde en Roland, ook een cover van
Bob Dylans Masters of War en Beverlo van Wannes in
Mistero Buffo er bovenop, Lou Reed met There is no time,
m'n lijflied en dan
Me and Mister Mc Gee van
Janes Jopin, waar ik ooit op een nacht als in een kwade droom mee wakker
werd: "vrijheid is een ander woord om niets te verliezen te hebben" zingt JJ, dat
was pas onvrijheid vond ik, "vrijheid is een ander woord om alles te
verliezen te hebben". Maar dan komt Tina Turner op de scene, in de live versie van
Everyone shall be allright tonight met David Bowie die magistraal
ivalt en daarna Tina Turner live met de The Rolling Stones in Tokyo in
1988,
There is only rock'n roll and i like it. Mijn leven is nog
altijd rock 'n roll en ik hou ervan, bedacht ik, en zo rolde ik, komend
van Belzec, dwars door Polen
over Berlijn terug naar België.
Jan Hertogen
18 juni 2009 |
|
|
|
"Aktion
reinhard" ten voete uit |
Wie de situering, opzet en uitvoering van "Aktion
Reinhard"
systematisch wil nalezen en tot zich laten doordringen kan
terecht op de uitstekende site
www.go2war2.nl/artikel/1479/1 |
|
|
|
Boven |
